Bismillahirrahmanirrahim

 Soru-250: Siz Caferilerin mezhep İmamı olan İmam Cafer-i Sadık'ın çeşitli konulardaki görüşleri hangi kaynaklarda kayıtlıdır? Bir de İmam Cafer-i Sadık'ın talebeleri ve onun görüşlerini nakleden vasıtalar  (en azından meşhurları) kimlerdir?

Cevap-250: Evvela şunu hatırlatmamız gerekir ki, on iki Ehlibeyt İmamı'nın hepsi bizim için aynıdır ve her birisi kendi İmamet zamanında İlahi görevlerini eksiksiz bir şekilde yerine getirmişlerdir. Ancak İmamiye mezhebine Caferilik de denmesinin sebebi, bu değerli peygamber evladının ve Ehlibeyt imamının zamanında (Emevilerle Abbasiler arasındaki sürtüşmelerden dolayı) daha rahat bir ortam meydana geldiği ve diğer İmamlara nazaran İmam Sadık'ın üzerinde daha az bir baskı olduğu için Resulullah'tan miras aldıkları ilim ve irfanı daha rahat ve daha geniş çapta (özellikle fıkhi konularda) yayma ve tebliğ etme imkanı bulmasıdır. Hz. İmam Caferi Sadık'ın zamanı Mezheplerin ortaya çıkışlarına da rastladığı için daha çok başkaları tarafından o dönemde İmam Sadık'a uyanlara Caferi denmeğe başlanmıştır. Yoksa İmam Cafer-i Sadık'la, örneğin bir İmam Bakır veya İmam Musa Kazım arasında hiçbir görüş ayrılığı söz konusu değildir.

Sizin sorduğunuz soruya gelince, bu konu çok geniş olduğu için konuyla ilgili bazı kaynakları ve İmam Cafer Sadık (a.s)’ın ashabından telifi olan bazı kişilerin ismini zikretmekle yetiniyoruz:

Konuyla İlgili Bazı Kaynaklar

El-Fihrist:

Muhammed b. Hasan Et-Tusi (doğum: 385 vefat 460 hicri kameri): Şia’nın hadiste iki temel kaynağı olan Et-Tehzip ve El-İstibsar’ın yazarı ve aynı zamanda rical, fıkıh ve tefsirde en önemli eserlere sahip olan Şeyh Tusi'nin çok değerli eseri bu kitapta (El- Fihrist), İmam Cafer Sadık ve diğer Ehlibeyt imamlarının ashabından, İmamlardan naklettikleri hadisleri kitap halinde telif eden kişilerin isimlerini kaydeder.

Ez-Zaria:

Allame Ağa Buzurg, adı geçen eserinde, İmam Cafer Sadık (a.s)’ın ashabından 200 kişinin ismini ve bunların telif ettiği 730 kitabı nakletmiştir.

Mevsuatu Fıkh-i Ehl-il Beyt, 1. cildin "Mukaddime" bölümünde Şia’da fıkıh ilminin nasıl başladığı ve hangi aşamaları geçirdiği hakkında yeterli derecede bilgi vardır.

İbn-i Şehraşub, "Mealimu’l Ulema" adlı eserinde, kitap telif etmiş olan 1000’e aşkın Ehlibeyt mektebinin ilk döneme ait öncül alimlerinin isimlerini nakletmiştir. Bunların büyük kısmı Ehlibeyt İmamlarının ashabından olan veya onlardan direk olarak hadis almış kişilerdir.

Abdulhuseyn Eş-Şebusteri, "Ashab'ul İmam'is-Sadık" adlı eserinde, İmam Cafer Sadık (a.s)’ın ashabından 3759 kişi hakkında kaynaklarını ayrıntılarıyla vererek bilgi vermektedir. Bu kitap üç cilt halinde Kum kentinde basılmıştır.

İmam Ca’fer Sadık (a.s)’ın Talebelerinden Bir Kaçı

Görüldüğü gibi İmam’dan aldıkları ilimleri bir araya toplayıp telif meydana getirenlerin sayısı da çok fazladır. Biz örnek olarak İmam Ca’fer Sadık’ın ashabından İmam’dan aldıkları ilmi kitap olarak telif eden kişilerden bazılarının ismini naklediyoruz. Bu şahıslarla ilgili geniş bilgiyi yukarıda ismini verdiğimiz kitaplarda bulabilirsiniz.

İmam Ca’fer Sadık (a.s)’ın döneminde İmam’dan aldığı ilimleri yazarak kitap haline getirenler arasında şu şahsiyetleri sayabiliriz:

1.         Eban b. Taglib: İmam Cafer Sadık (a.s)’dan bir çok hadis nakletmiştir. Ayrıca Al-Garip fil Kur’an diye bir kitap telif etmiştir. İmam Muhammed Bakır (a.s) "Ona Şialarım içinde senin gibilerin olmasını isterim. Medine camiinde otur ve halka fetva ver" buyurmuştur.

2.         Hişam b. Hakem: 28'i aşkın kitabı vardır.

3.         Mufaddal b. Ömer: Bir çok kitap telif etmiştir. "Tevhid" kitabı, "Fikir" kitabı, "Yaratılışın nasıl başladığı" hakkında kitabı, "İbretler" kitabı onun eserlerindendir.

Cabir b. Hayyan: İmam Cafer Sadık (a.s)’ın ashabından olan büyük bilginlerdendir. "El-Havassu’l-Kebir", "Resailu- Cafer es-Sadık", "El-Hudud" ve diğer bir çok kitabı vardır. Bu şahıs Şia'nın büyük bilginlerindendir. Onun kimya biliminin kurucularından olduğu meşhurdur. Avrupalılar Müslümanlardan daha fazla onun ilmi açıklamışlardır.

Böylece İmam Cafer Sadık (a.s)’dan fıkhi konular başta olmak üzere çeşitli konularda nakledilen ilimler, yani İmam Ca’fer Sadık (a.s)’ın talebeleri tarafından yazılmış olan kitaplarda bulunan ilimlerin önemli bir kısmı bu dört temel eserde vardır.

Bu dört temel eserden başka diğer temel kaynaklarımız da vardır ki onlarda Ehlibeyt İmamlarından gelen hadisler kitap halinde bir araya toplanmıştır. Bunların başlıcaları şunlardır:

1- Selim b. Kays’ın Kitabı: Bu kitap Hz. Ali (a.s)’ın ashabından olan Selim tarafından yazılmış ve genellikle Hz. Ali (a.s)’ın yüce makamını ve Peygamber’den sonra ümmetin nasıl sapıklığa duçar olduğunu açıklayan hadis ve tarihi olayları içermektedir.

2- Sahifet'üs Seccadiyye: Bu kitap İmam Zeynelabidin (a.s)’ın dualarını içermektedir. Ve İmam’ın emri üzere oğlu İmam Muhammed Bakır ve Zeyd tarafından yazılmıştır ve bu gün elimizde bulunmaktadır.

3- Nehcü’l Belağa: Hz. Ali a.s)’ın hutbe mektup ve kısa sözlerinden seçmeleri içermektedir. Bu eseri İmam Ali (a.s)’ın çeşitli muteber kaynaklarda bulunan sözlerinden bir araya getiren Seyyid Rezi’dir.

4- El-Caferiyyat: Bu kitap Muhammed b. Muhammed el-Aş’as tarafından yazılan ve İmam Cafer sadık a.s’ın hadislerini içeren, bugün elimizde bulunan eserler arasındadır.

5. Nevadıru’l-Hikme: Bu kitap Ahmed b. Muhammed b. Yahya'ya aittir.

6- El-Mehasin: Bu kitap Ahmed b. Muhammed b. Halid Berki tarafından yazılmış ve Ehlibeyt İmamlarından gelen ve çeşitli konulardaki hadisleri ihtiva eden bu kitap, güzel bir üslupla bir araya toplanmıştır.

7- Kitab-u Ali b. Cafer: Bu kitap İmam Cafer Sadık a.s’ın oğlu Ali tarafından yazılmıştır. Ali b. Cafer bu kitapta babası İmam Cafer Sadık ve  kardeşi İmam Musa Kazım'dan sorduğu soruları ve İmamların o sorulara verdiği cevapları bir araya toplamıştır.

8- Kamil’uz-Ziyarat: Cafe b. Muhammed b. Kavleveyh (vefat 368 h.)

9. Tefsir-u Ali b. İbrahim.

10- Kurbu’l-İsnad: Abdullah b. Cafer el-Himyeri

Yukarıdaki kitaplara Şeyh Seduk’un "Et-Tevhid", "Kemalu'd Din," "El-Hisal," ve "Uyun’ul Ahbar" ve diğer eserlerini ve keza Şeyh Mufid’in "El-İhtisas" ve "El-Emali" ve Şeyh Tusi’nin çeşitli eserlerini ve Ayyaşi’nin Tefsirini, Harrani’nin "Tuhefu'l Ukul"unu eklemek gerekir.

Bu kitaplardan  bazıları Ehlibeyt İmamlarının kendi döneminde yazılmış ve bazıları ise Gaybet-i Suğra döneminde telif edilmişlerdir. Ve bazıları da Gaybet-i Kubra’nın ilk dönemlerinde telif edilmiştir. Bunlardan başka bugün elimizde bulunan aynı dönemlerde telif edilmiş onlarca diğer temel kaynak da vardır ki konu uzamasın diye biz onları zikretmekten vazgeçtik.